Madre Salonico του Λέοντα A. Ναρ,– Ποιος τραγουδάει τα σεφαραδίτικα τραγούδια;

Ποιος μιλάει ακόμη τα «λαντίνο», τη μητρική γλώσσα των Εβραίων της Θεσσαλονίκης; Ποιος τραγουδάει τα σεφαραδίτικα τραγούδια; Η νέα παράσταση μουσικού θεάτρου Madre Salonico, σε κείμενο του διακεκριμένου συγγραφέα Λέοντα A. Ναρ, φέρνει στην Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής ένα έργο σε μια γλώσσα που χάνεται, επενδεδυμένο με τα τραγούδια των εβραϊκών κοινοτήτων της λεκάνης της Μεσογείου, που συνδέει το παρόν με το παρελθόν ως μια χειρονομία μνήμης.

Το έργο, που παρουσιάζεται σε ένα μείγμα «λαντίνο» (της ισπανοεβραϊκής γλώσσας της σεφαραδίτικης κοινότητας) και ελληνικών, έρχεται μέσα από τη σκηνοθετική ματιά του πολύπειρου Βίκτωρα Αρδίττη στην Εναλλακτική Σκηνή της ΕΛΣ στο ΚΠΙΣΝ για έξι μοναδικές παραστάσεις στις 4, 5, 6, 9, 10 και 11 Απριλίου 2025.

Τη διασκευή των σεφαραδίτικων τραγουδιών και την πρωτότυπη μουσική υπογράφει η Μάρθα Μαυροειδή και ερμηνεύει το μουσικό σύνολο Σμάρι με τη σύμπραξη του Φώτη Σιώτα. Τους ρόλους ερμηνεύουν οι Ελένη Ουζουνίδου και Λεονάρδος Μπατής.

Κεντρικοί ήρωες του έργου είναι o Ιντό, μετανάστης τρίτης γενιάς που ζει στη Νέα Υόρκη, και η Ζάνα, η γιαγιά του, διάσημη κάποτε τραγουδίστρια. Οι δυο τους μοιράζονται τα βιώματα, τις αναμνήσεις και τους προβληματισμούς τους, με έμφαση στην ιστορική διαδρομή των Εβραίων της Θεσσαλονίκης, που είναι ταυτισμένη με τη συλλογική μνήμη της πόλης. Γιαγιά και εγγονός ανακαλούν μνήμες, η Ζάνα αναπολεί τις επιτυχίες της ως τραγουδίστρια ερμηνεύοντας σεφαραδίτικα τραγούδια στη σκηνή, ενώ αναζητά παράλληλα τον παιδικό της έρωτα που επιβίωσε από τον θάνατο στα ναζιστικά στρατόπεδα.

Ο Βίκτωρ Αρδίττης, στην τρίτη του συνεργασία με την Εναλλακτική Σκηνή της ΕΛΣ μετά τις επιτυχημένες παραγωγές Το λαστιχένιο φέρετρο (2017) και Η πριγκίπισσα της Σάσσωνος (2019), σκηνοθετεί μια παράσταση ως «μια χειρονομία μνήμης», όπως υπογραμμίζει ο ίδιος. «Η σκηνή μπορεί να γίνει το τελευταίο καταφύγιο ενός χαμένου πολιτισμού, του σεφαραδίτικου πολιτισμού της Θεσσαλονίκης, αλλά και όλης της λεκάνης της Μεσογείου, των τραγουδιών, της γλώσσας, και των εθίμων – η ανάμνηση μιας δύσκολης αλλά χαμένης και ευτυχισμένης συμβίωσης των θρησκειών και των πολιτισμών πριν από την Καταστροφή. Η εξακολουθητική συνθήκη της προσφυγιάς, η άρνηση εφησυχασμού στη λήθη και ο έρωτας. Στο έργο το παρόν και το παρελθόν συνυπάρχουν με την ανησυχία της συναισθηματικής αποστασιοποίησης που ίσως στιγματίσει τις επόμενες γενιές. Αλλά και με την υπέρτατη ανάγκη διαχείρισης της μνήμης των πολλών “απόντων”», σημειώνει.

Τις διασκευές τραγουδιών και την πρωτότυπη μουσική υπογράφει η Μάρθα Μαυροειδή, μια από τις σημαντικότερες μουσικούς της νεότερης γενιάς. «Τα τραγούδια της παράστασης αποκαλύπτουν έναν κόσμο πολυπολιτισμικό με επιρροές από πολύ διαφορετικές μουσικές παραδόσεις: τανγκό, άριες, ρεμπέτικο τραγούδι και έργα οθωμανικής μουσικής συνυπάρχουν με συνδετικό κρίκο τη γλώσσα των Σεφαραδιτών, τα λαντίνο. Οι ενορχηστρώσεις και τα μέρη με πρωτότυπη μουσική επιδιώκουν να αποδώσουν τον πολυπολιτισμικό χαρακτήρα αυτής της μουσικής παράδοσης, αλλά και ταυτόχρονα να συνθέσουν το φαντασιακό τοπίο της εβραϊκής κοινότητας της Θεσσαλονίκης και να αναδείξουν το πεδίο δράσης του έργου, που είναι η μνήμη. Η μουσική του έργου παλινδρομεί ανάμεσα στο όνειρο και στην κυριολεξία», υπογραμμίζει.

Στην παράσταση συμμετέχει το μουσικό σύνολο Σμάρι, ένα ευέλικτο σύνολο δωματίου που διακρίνεται για τον μοναδικό συγκερασμό από μουσικές παραδόσεις της Ανατολής με τη σύγχρονη αρμονία. Το μουσικό σύνολο Σμάρι αποτελούν οι Χάρης Λαμπράκης (νέυ), Νίκος Παραουλάκης (νέυ), Στρατής Ψαραδέλλης (πολίτικη λύρα), Μάρθα Μαυροειδή (λάφτα, φωνή), Γιώργος Ταμιωλάκης (βιολοντσέλο), Γιώργος Βεντουρής (κοντραμπάσο). Στην παράσταση συμμετέχει επίσης ο τραγουδιστής, συνθέτης και βιολιστής Φώτης Σιώτας.

Τον ρόλο της Ζάνας ερμηνεύει η χαρισματική ηθοποιός Ελένη Ουζουνίδου, με σημαντική πείρα σε μουσικοθεατρικές παραστάσεις, και του Ιντό ο έμπειρος ηθοποιός, ιδρυτής και κλαρινετίστας της μπάντας Klezmer Yunan Λεονάρδος Μπατής.

Γιατι εγραψα το «Madre Salonico»

Ο Λέων Α. Ναρ περιγράφει για λογαριασμό του Short Stories τους λόγους που τον κινητοποίησαν να γράψει το νέο θεατρικό έργο του και μάλιστα στα λαντίνο, τη μητρική γλώσσα των Εβραίων της Θεσσαλονίκης

Το Madre Salonico ήταν ένα μέσο αναμέτρησης με τη συλλογική αυτογνωσία και τον αναστοχασμό των τραυματικών γεγονότων του Ολοκαυτώματος. Ήθελα επίσης να αναμετρηθώ με το στοίχημα της διατήρησης μιας γλώσσας που χάνεται. Μιας γλώσσας που δεν αποτέλεσε απλώς έναν επικοινωνιακό κώδικα. Αποτέλεσε την ίδια την έκφραση της ταυτότητας των Σεφαραδιτών, τη συλλογική τους ψυχή, την ίδια την ιστορία τους.

Αρχικά με εξέπληξε η πρόταση του Βίκτωρα Αρδίττη, ο οποίος σκηνοθετεί αριστοτεχνικά το έργο, να το γράψω εξολοκλήρου στα σεφαραδίτικα. Εκ των υστέρων σκέφτηκα ότι το έργο, γραμμένο στα λαντίνο (στην παράσταση θα υπάρχουν υπέρτιτλοι), θα δώσει τη δυνατότητα στους θεατές να ακολουθήσουν ευκολότερα τα βήματα της πρωταγωνίστριας Ζάνας. Και, γιατί όχι, να ταυτιστούν μαζί της.

Και αυτό γιατί στο πρόσωπό της συγκεφαλαιώνει την ταυτότητα της μετανάστριας και του θύματος του σύγχρονου ρατσισμού όσο και της επιτυχίας, της δόξας αλλά και του ανεκπλήρωτου.

Είμαι σίγουρος ότι τα τραγούδια που θα ακουστούν επί σκηνής θα αναδείξουν τις επιρροές από τις ποικίλες μουσικές παραδόσεις. Έχει φροντίσει σχετικά η εμπνευσμένη Μάρθα Μαυροειδή με το μουσικό σύνολο Σμάρι και την πολύτιμη συνδρομή του εξαιρετικού Φώτη Σιώτα. Νιώθω τυχερός. Εκτός από τους μουσικούς, τον ρόλο της Ζάνας ερμηνεύει η Ελένη Ουζουνίδου και του Ιντό ο Λεονάρδος Μπατής.

Η κοινότητα των Σεφαραδιτών είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα πολιτιστικής συνύπαρξης και αλληλεπίδρασης με διαφορετικούς πολιτισμούς.
Πολλές φορές αναρωτήθηκα αν, γράφοντας ένα θεατρικό έργο, μπορείς να εστιάσεις στις προκλήσεις και τα οφέλη της συνύπαρξης. Αλλά και της διατήρησης της ταυτότητας από γενιά σε γενιά. Αν μπορείς να προσεγγίσεις τις συναισθηματικές αντιφάσεις που συχνά συνοδεύουν τις ιστορίες της μετανάστευσης, του εκτοπισμού. Όπως και της ελπίδας, της επιβίωσης και της αναγέννησης.

Στην πορεια της συγγραφης του «Madre Salonico», ειναι αληθεια, ενιωσα βαθια συνδεση με την πολιτιστικη κληρονομια που κουβαλα αιωνες τωρα η Σαλονικη

Το σίγουρο είναι ότι δεν έγραψα ένα θεατρικό έργο μόνο για τους Σεφαραδίτες.

Το Madre Salonico δεν είναι μια απλή αφηγηματική εξιστόρηση, αλλά μια ευκαιρία να εμβαθύνουμε σε έναν μοναδικό πολιτιστικό χώρο, να δημιουργήσουμε συνδέσεις με το κοινό και να αναδείξουμε τις πολυδιάστατες όψεις της ανθρώπινης εμπειρίας. Στην πορεία της συγγραφής, είναι αλήθεια, ένιωσα βαθιά σύνδεση με την πολιτιστική κληρονομιά που κουβαλά αιώνες τώρα η Σαλονίκη.

Η συγγραφή για το παρελθόν μπορεί να φέρει μαζί της και μια αίσθηση ευθύνης. Τι θέλω να πω… Γράφοντας, αναθεωρείς, πολύ ή λίγο, ασυνείδητα ή συνειδητά, πτυχές της κληρονομιάς που είχαν παραμεληθεί στον χρόνο. Στο θέατρο ασφαλώς υπάρχει η επινόηση, η μυθοπλασία είναι τελικά η δημιουργία· αυτό το ξέρουμε όλοι. Μπορείς όμως ένα μυθοπλαστικό έργο να το μελετήσεις ορθολογικά με κριτήρια εμπειρικής επιστήμης;

Νομίζω ότι η απάντηση δεν είναι δεδομένη. Πρέπει όμως σίγουρα να συμφωνήσουμε ότι κανένα θεατρικό, αλλά και λογοτεχνικό, έργο, όσο «επινοημένο» και να είναι, δεν αναπτύσσεται σε ιστορικό κενό. Η επινόηση κινείται πάντα μέσα σε ένα ιστορικό πλαίσιο.

Και βέβαια στο έργο υπάρχει και ο έρωτας, δικαιωμένος ή όχι, είναι, νομίζω, κυρίαρχος ακόμη και στις συνθήκες της υπέρτατης εξαθλίωσης. Αυτό δεν πρόκειται να αλλάξει ποτέ.

• Λέων A. Ναρ / Madre Salonico
• 4, 5, 6, 9, 10, 11 Απριλίου 2025
• Ώρα έναρξης: 20.30 (Κυριακή: 19.30)
• Εναλλακτική Σκηνή Εθνικής Λυρικής Σκηνής
• Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος
• Με ελληνικούς και αγγλικούς υπέρτιτλους

Η παράσταση Madre Salonico σε συνθήκες καθολικής προσβασιμότητας.

• Κείμενο: Λέων A. Ναρ
• Σκηνοθεσία: Βίκτωρ Αρδίττης
• Διασκευή σεφαραδίτικων τραγουδιών, πρωτότυπη μουσική: Μάρθα Μαυροειδή
• Σκηνικά, κοστούμια: Μαρία Πανουργιά
• Φωτισμοί: Μελίνα Μάσχα
• Προβολές: Μάριος Γαμπιεράκης
• Βοηθός σκηνοθέτη: Άννα-Μαρία Ιακώβου

Ζάνα: Ελένη Ουζουνίδου / Ιντό: Λεονάρδος Μπατής

Μουσικό σύνολο Σμάρι: Χάρης Λαμπράκης (νέυ), Νίκος Παραουλάκης (νέυ), Στρατής Ψαραδέλλης (πολίτικη λύρα), Μάρθα Μαυροειδή (λάφτα, φωνή), Γιώργος Ταμιωλάκης (βιολοντσέλο), Γιώργος Βεντουρής (κοντραμπάσο)

Συμμετέχει ο Φώτης Σιώτας (βιολί, φωνή)

Τιμές εισιτηρίων: €15, €20 • Φοιτητικό, παιδικό: €10

Σημεία προπώλησης:
• Ταμεία Εθνικής Λυρικής Σκηνής, ΚΠΙΣΝ (τηλ.: 2130885700, καθημερινά 9.00-21.00) www.nationalopera.gr | Ομαδικές πωλήσεις: 2130885742
• www.ticketservices.gr & Εκδοτήρια Ticket Services (Πανεπιστημίου 39).